A biapi bikmi le mizapi nih hun buaipi ngai mi cu "biaruahnak (dialogue) a um awk a si" an timi hi a si. KIO chimnak nawlngeitu Col. Naw Bu nih "biaruah awk kan timi phu ah khin Kawl ralkap zong an i tel ko. NUG zong an i tel ko" a ti.
Anmah Kachin community chung zong ah lungtlin lonak cheukhat a um. Ramchung lei zong in zapi lungtlin lonak a um. Bia chiakha tiang in an hun phunzai hnawh hna.
A cathanh mi cu tihin a si
- Ralkap uknak lak ruang ah kan ram ramkhel hmailei lamtluan vialte a rawk dih.
- Covid-19 rai a karh tuk caah hi rai ruang ah a nunnak a liammi kan ram mipi kong ah kan lung a tha lo.
- Covid-19 rai dohnak kong ah ramchung lei bu hna le innpa ram hna i bawm in tawlrelnak cu kan theihpi. Innpa ram pawl nih bawmhnak an pekmi kong ah KIA nih a si khawh nak chung i tel ding in timhcia kan si
- Mahti harsatnak karlak ah kahdohnak a fah chin ahcun thathnemnak a ngei lai lo ti hi al khawh a si lo. Biaruahnak ah tel awk tlak a simi bu vialte hna nih biaruahnak in kahdohnak hi hrial ah a tha bik lai.
- KIO Central Committee nih kahdohnak cu hrial in ramkhel buainak cu aa tlak biknak in tawlrel i zuam ding kan duh.
An lungtak a si maw?
Mipi lei kap in an cathanh cung ah lungtlin le tlin lo timi pin ah an cathanh hi an lungtak a si hnga maw si lo, ti kong ah ruahnak phun hnih a hun in then; (1) Kawl ralkap dehcawhnak ah an i thanhter sawhsawhmi a si lai, a timi le (2) Dialogue hi an duh taktak bia zong a si kho ko, a timi.
Mipi lei kap in an cathanh cung ah lungtlin le tlin lo timi pin ah an cathanh hi an lungtak a si hnga maw si lo, ti kong ah ruahnak phun hnih a hun in then; (1) Kawl ralkap dehcawhnak ah an i thanhter sawhsawhmi a si lai, a timi le (2) Dialogue hi an duh taktak bia zong a si kho ko, a timi.
Politics le diplomacy ahcun a chim ning le a tuan ning tiin dot hnih in a um. Duh mi paoh in hun chim i, a tuanchuah a herh tik ah duh ning paoh in tuanchuah khawh a si. Cucaah mizapi lung a hun buaitermi zong hi kan mawh lo. Kaphnih in thil a si kho vevemi a si - scenario a lam hnih ning in kan hun cuan lai.
(1) Kawl ralkap dehcawhnak a si lai
KIO hi National Unity Government (NUG) he indirect in a tuantimi an si. KIO hohatnak in Kachin Political Consultative Council (KPICT) kha February [2021] ah ser a rak si. KPICT ahcun Gen. Gun Maw zong ai tel tiah a chimmi an um (confirmed source cu a si lo).
April 16 [2021] ah dirhmi NUG cozah ahcun KIO ah fimcawnnak lei a tlaitu Ja Htoi Pan kha Deputy Education Minister ah an hun thim. Mah hi KPICT nih nominate an rak tuahmi a si. Cun, KPICT le CRPH nih May 27, 2021 ah tuanti ding in kaphnih hnatlaknak (MoU) min an rak thut. KIO nih NUG he tuanti nakding ah karlak KPICT an hman tinak si.
Khat lei in NUG hrimhrim zong nih KIO hi hriamtlai phu a um ciami lak ah ai bochan bikmi a si. Cucaah Kachin ram ummi PDF pawl KIO/KIA thithruainak tang ah chiah ding timi zong ah khan NUG lei nih zei an chim lo. Kawl ralkap hi biaruahnak tuah lo bak in a dongh tiang kan doh lai, tihi NUG cozah nih an i timhmi a si. Ramkhel kong chim lo, Covid-19 Response kong lawng bak hmanh ah Kawl ralkap he i chawnh ding an duh lo.
Cucaah, KIO nih Kawl ralkap he biaruahnak a duh taktak ko a si ahcun NUG he lam i then bantuk a si hnga.
KIO Chairman General N Ban La nih "Kawl ralkap an rawh cikcek tiang kan doh hna lai" tiah August 10, 2021 Kachin Martyr Day ah a rak chim. Mah bia le atu KIO Central Committee cathanh hi ni (14) lawng ai hlat. Khat lei in KIA le Kawl ralkap cu an i kap cuahmah peng rih fawn ko.
Kawl ralkap zong nih Eastern Command hruainak in minung an chap cuahmah lio hna a si. Kawl ralkap nih biatak tuk in a phomh hna caah, 'dialogue tuah ding in kan duh ko nain a kan kah chih peng' tiah i ven cia nak ah an tuahmi a si kho, tiah a ruatmi an um.
KIO/KIA hi tlangcung hriamtlai bu lak ah a zei lei kap paoh (institution, strength, resource, strategy) in a thawng bik an si. Khat lei in Kachin PDF pawl hi anmah thithruainak tang ah an chiah khawh hna. NUG he zong pehtlaihnak tha tuk an ngei. Cucaah, dialogue fawi tuk in cun an i tim taktak lai lo, ti khi ruahnak a si.
(2) Biaruah an duh taktak bia a si kho ve ko
CNF, KNU, KIO telh in hriamtlai bu vialte nih an i fian tukmi le an pom cio mi cu Kawlram buainak hi ramkhel buainak a si i, ramkhel biaruahnak lawng in a dih kho lai, ti hi a si. Nain hriam kan i tlaih lo, kan thawn lo ahcun kan duhmi ramkhel biaruahnak phun a chuak kho lai lo, ti zong an pom.
Phun dang chim ahcun, zei tluk i kan thah, kan i kah ko zong ah a donghnak ahcun ramkhel biaruahnak tuah a herh hrimhrim, ti khi an pom cio mi a si.
Mah cu kum 60 chung hriam a tlai cangmi KIO zong nih an ruahning a si. Cucaah atutan an cathanh hi khuaruahhar ding a um lo. Col. Naw Bu nih media sin ah a dikthiar in a hun hrilhfiah mi ngaih hrim ahcun biaruah hi an i tim taktak ko hlah maw, tiah ruah awk a tamter chin.
An cathanh mi zoh tik ah biaruahnak a um awk a si timi zawn ah Covid-19 rai hi a biapi in tahfung (condition) ah an hman. Mahte hi a biapi ngai.
Indonesia-Aceh buainak kha Tsunami nih fak taktak in a den hna i an mipi tam tuk an thi, rawhralnak tam tuk a chuah hnu in daihnak an ser khawh. Nepal ram buainak zong lihninh (earthquake) nih a den hna hnu in ser mi daihnak a si.
Cu bantuk cun atu Kawl ram buainak zong hi Covid-19 rai nih daihnak ser nak caah lamsialtu a si kho hnga maw timi ruahnak khi ramkhel lei a cuantu cheukhat nih an chim pah tawn. Cucu KIO zong nih an ruahchih mi a si hnga maw, ti kha hun ruah awk a um.
Mah hi NCA mithu cia hriamtlai phu pawl dirhmun he zong a hun i naih ngai. NCA-S EAO cathanh (24 July) ning ah khan Covid-19 kong ah cun mizei he paoh kan tuanti lai ti a si. Cun, Covid-19 rai nih hin kan ram ah daihnak chuahter seh timi ruahchannak a ngeimi zong an um ve. Nain KIO/KIA le NCA-S EAO karlak ah atu lio ahcun biaruahnak ngaingai a um rih lo.
Tuluk pressure ruang ah a si kho
An cathanh number (3)nak zawn i, "innpa ram" an timi khi Tuluk an ti hnawhchanmi a si. A ruang cu atu lio ah Covid-19 response kong ah Tuluk lawng hi biatak thlak in sii chunhnak le zei dangdang kong ah Kawl ralkap he a tuanti khomi an si.
Cu lio ah Tuluk ramri ah hram a bunh mi KIO/KIA hi Tuluk cozah he pehtlaihnak tha a ngeimi an si. KIO lutlai pawl khi Tuluk ram ah zalong tein an lutchuak kho. Naite KIO liberated area ah Covid-19 vaccine zong kha Tuluk nih sermi an i chun.
Khat lei in, ASEAN nih Kawlram buainak dihter ding ah lamkaltu tuanpiak a hun i timhnak ahhin a phen in Tuluk a rak i tel ve. Kawlram kong ASEAN palai ah thim tharmi Erywan Yusof le Chinese Embassador [to Myanmar] naite ah khan an i tong. Hi lio ah Chinese Embasador nih ruahnak a pekmi cu buainak i ai telmi phu vialte he tha tein tonnak tuah ding le ningcang tein daihnak ser ding, ti a si.
Tuluk caah a biapi bik mi cu ralkap uknak kan um le um lo, democracy ram kan si le si lo nakin ram dai kan si i, Kawlram he sipuazi tluang tein a tuah khawh khi a duh mi a si. Atu ah Kawlram chung Tuluk pipeline pawl hrawh piak an hun timh hna, Tuluk factory pawl an hun khangh piakmi hna pin ah Tuluk huatnak a hun chuahmi khi an rak celh lo. Cucaah amah [Tuluk] nih ai ti khawh deuh mi phu paoh hi daihnak ser ding in pressure a pek tawn hna.
Tuluk pressure ruang i an cathanh an tuahmi a si ahcun an lungtak a si lo, ti khawh a si hnga. Nain zapi theih in cathanh chuahmi a si caah ramkhel thlihran cu aa thleng kho ve thiam ko.+++