Biadomhnak
Kawlram mizapi nih kan cohlan i kan rak i hngahhlangmi le vawlei cungpi tiang zong nih an lawmhpimi a voi khatnak Ramkomh Daihnak Conference - Kum Zabu (21) Panglong cu August 31 - September 3 tiang ni li chung Naypyidaw MICC hall ah hlunghlai taktak in an tuah. Hi conference ahhin NSCN timi Naga hriamtlai phu dah ti lo an sawmmi hriamtlai phu 17 ning in an kai. Ralkap he hnatlaknak an tuah khawh lo ruang ah sawm lomi phu thum [AA, TNLA le MNDAA] an um. Kum Zabu (21) Panglong timi cu voi tampi tuah dingmi a si caah tutan cu a voi khatnak a si i, puai hunnak bantuk zong a si. Biaceih khuakhannak ngaingai ngei loin a rak kaimi phu kip nih an duhmi cio le ram caah minute 10 cio an saduhthah chimnak in caan a hman. A karlak ah harsatnak hme tete cu a um nain conference a tawlreltu hna nih tutan cu kan tlamtling ko tiah an thanh.
Conference a dihnak hi thla khat fai lawng a si rih. Hi karlak chung ahhin thil tampi a cang. A chunglei ah daihnak lamtluan ah phu kip fonh in dirhmi hruaitu hna nih remdaihnak tluangte in an kalpi khawh vema nakding ah an tawlrel cuahmah. Cu lio ah khat lei in Kawl ralkap le hriamtlai phu cheukhat karlak ah hmun kip in i kahnak le i hmuhthiam lonak a rak um ve. Cheukhat i kahning hna cu fah lei a panh vima tik ah remdaihnak lamtluan caah harsatnak petu le a hrawktu hna si sual lai tiah mizapi thinlung phannak a hung um phah. I kahnak lawng si loin phisin khawh rih lomi harsatnak tete zong tampi a rak um.
KIA le Kawl Ralkap Kahnak
UPC-Panglong hlan ah tlangcung hriamtlai phu pawl lawng KIO nih ukmi Mai Ja Yang khuapi ah tonnak an ngeih hnu tlawmpal ah KIA nih a rak tarhmi bom kha Kawl ralkap lei riantuantu pawl nih an i pal sual caah a hliamtuar le a thimi tiang an rak um (Cu hlan ah KIA le Kawl ralkap hi an i an i kah chel an daih chel a si lengmang). Mah nak cun Kawl ralkap an thinhung in ngol hngal lo in an phomh hna. UPC-Panglong laite tiang kha an i kap, conference chung caan zeimawzat an dai. Conference a dih tlawmpal in an nam than hna i, atu ca kan tial tiang ah daih ti um loin an i kahning a fak chin lengmang. Kawl ralkap nih hin ralkap a phuphu le cunglei helicopter he tiang in an nam tualmal hna. A thimi le hliamtuar zong an um len cang lai nain khoka media hmanh nih an phuang rih lo.
SSA le Kawl Ralkap Kahnak
NCA min a thu lomi lawng hlah maw an rak i kap rua tiah minthu cangmi he zong an i kap ve ko. RCSS/SSA hi Shan ram tlanglei kam ah a ummi an si i, rampi huap kaihdaih hnatlaknak (NCA) minsen a thu cangmi an si. Annih hi October 1 ah khan SSA pawl nih riithaisi dohnak hmun an timi ah Kawl ralkap nih va luhhnawh hna caah an i kahmi a si. Hi i kahnak belte hi a fak tuk lo. Kaphnih in nunnak a liam le hliamtuar an um lo. Kawl ralkap nih an i kah pah in an zaamtakmi hriamnam le thilri zeimawzat belte an char. RCSS lei chimning ah Kawlram nih hin zeihmanh chimhcianak um loin a va luhnawhmi hna a si i, Kawl ralkap palh deuh dawh in a um.
DKBA le Kawl ralkap i kahnak
Kan hnu thla chung ah khan DKBA [Kayin] le Kawl ralkap phu nih bawmhmi ramri hngak ralkap pawl zong fak lak in an i kap. Hi lio ahhin DKBA ralbawi Nama Kyar timi pa zong a thi. Hi ral ruang ah Kayin ramri ummi mipi 4000 leng nih innlo chuahtak in ralzaam ah an i cang. Annih pahnih an buainak hi Kayin ramkulh ah a luangmi Than Lwin tiva cung ah an kham cuahmahmi Hat Gyi tikham (dam) ruang ah a si. Cu tikham cu kum 2006 lio ah khan Kawl ralkzap cozah nih tuluk company pakhat he hnatlaknak an ngeih i, an tuahtermi hna a si. Mahka zawn riantuannak hmun cu DKBA pawl nih NCA hnatlakning tein umnak nawl an ngeihnak hmun zong a si. Cuka hmun ahcun Kawl ralkap kuttang ah a ummi ramri hngak ralkap pawl nih zeihmanh chim ta loin an va luh caah an i kahnak cu a si. Democratic Kayin Benevolent Army (DKBA) cu Karen Nation Union (KNU) in a rak chuakmi an si i, ralkap thazaang 1500 lengkai a ngeimi an si. NCA hnatlaknak min a thu cangmi an si ve.
NDAA le UWSA Buainak
Tlangcung hriamtlai zong hi Kawl ralkap he lawng hlah maw an buai rua tiah anmah le anmah karlak zong ahhin buainak a rak um lengmang. Tutan ah ai kapmi NDAA tiah auhmi Mongla hriamtlai phu le UWSA tiah auhmi Wa hriamtlai phu hi a hlante in unau bantuk in a um i, a tangti pengmi a si. Nai tan belte ahcun Wa hriamtlai phu minung 300 hrawng nih NDAA pawl cu September 28 ni ah an hmunhma ah an va luh hnawh hna i, an va kah hna. Mongla pawl cu zei ngaingai in an rak cawlcang kho lo, Wa pawl nih cun an ralkap minung 150 hrawng kha an tlaih hna. NDAA lei chimning ah Wa pawl hi anmah [NDAA] hmun ah ralkap training an tuah lio ah Mongla ralkap pawl he i theihthiam lonak zeimaw a um caah atu bantuk thil a cannak hi a si an ti. Annih pahnih i kahnak zong hi i thahnawnnak ngaingai cu media ah a lang lo.
A Lungthawng Ngaimi UWSA
Wa hriamtlai phu UWSA hi hriamnam lei zong ah a thawng bik an si i, a zalong bikmi zong an si. Ralkap 25,000 an ngei. Annih cu a luanciami kum 1989 ah khan Kawl ralkap he kahdaihnak min a rak thu cangmi an si. Mah nak cun tuchun ni tiang an i kap lo, an hriamnam a that ca le Tuluk he an pehtlaihnak a that tuk caah Kawl ralkap nih an kah ngam hna lo a si kho. Cun, kum 2011 ah khan ramkulh huap le ramkomh huap in Pu Thein Sein hruaimi cozah he daihnak minsen an rak thut. Cucaah “kannih cu NCA zong minthut a hau ti lo, ramkhel biaruahnak lawng ah kan i tel lai” tiah atu tiang an ti pengnak hi a si.
Asinain atu lio remdaihnak an kalpimi ah NCA minsen thumi lawng remdaihnak conference le ramkhel biaruahnak ah tel khawh a si. Naite ah RFA le 7Day thawngzamh phu nih Wa hriamtlai phu hruaitu pakhat interview an va tuah i, a rak timi cu “atu lio an tining ahcun NCA a thumi lawng tel khawh a si lai an ti, an kan sawm lo ahcun kan i tel lai lo i si ko” tiah a ti. Nai tan UPC-Panglong zong ah conference kainak card ruang ah an nuar i, conference a dih hlan ah an tlung diam. Cun annih caah NCA minsenthut hi caan karlak ah a sunghnak zong um dawh a si. Hi kong he pehtlai in remdaihnak kong ah rian a tuanmi Salai Za Ceu Lian nih, “annih [Wa] cu NCA minsen an thut ahcun atu i an covo pawl khi an sung lai” tiah The Chinland Post ah a rak chim bal. Mah tik ah a lungthawng peng vemi Wa hriamtlai phu hi hmailei caan saupi tiang hnahnokmi an si kho.
Northern Alliance Phu Thum Kong
Atu tiang ah remdaihnak lamtluan ah Kawl ralkap nih an rem lo bikmi hna hriamtlai phu cu Kawlram chakleikam Norther Aliance tiah aa komhmi AA [Rakhine], MNDAA (Kokanh) le TNLA (Palaung) hna hi an si. Annih pathum hi rampi huap kadaih hnatlaknak (NCA) minsen thut zong an sawm hna lo i, kan hnu Naypyidaw ah tuahmi Kum Zabu (21) Panglong tonpumhnak zong ah khan an sawm hna lo. Conference hlan deuh ah Kawl ralkap, cozah le hi phu thum cu tonnak an ngei i, ‘hriamnam chiah kan duh ko’ tiah nan thanh lai tiah ralkap nih an ti hna. Mah cu an thanh duh lo caah conference zong ahcun an sawm thai hna lo. Hi hna pathum kong hi atu tiang a buai peng rih ko i, hmailei zong ah zei tiang dah a buai lai timi a fiang lo.
NCA Minthut le Thut Lo Zeidah Ai Dang?
Daihnak lamtluan hi kum 5 renglo an kalpi cang. NCA hnatlaknak zong a thumi an um cang. Asinain tuchun tiang daihnak taktak a um hlei rih lo. Daihnak minsen a thu cangmi he thu rih lomi he an i kap lengmang thiam ko. Cucaah cheukhat nih NCA thut hnu zong ah i kah cu zeidah NCA minthut a sullam tiah biahalnak a tuahmi zong an um. Asinain NCA minthut le thut lo cu i kah ciocio ko zong ah a rak i dannak a um ko.
NCA min a thu cangmi phu pawl cu i kahnak a um ko hmanh ah kahdaihnak min an thutmi (NCA) a rawk tinak a si lo tiah hriamtlai upa hna nih a chim. Mah hi Dr. Lian Hmung Sakhong zong nih The Chinland Post he tonbiaruahnak ah a rak chim balmi a si. NCA hnatlaknak ah minthut hnu in kaphnih ralkap nih zulh ding tiah phung an ser. Cu phung an sermi an buar le buar lo ngiathlaitu committee zong an ser. Phung a buarmi an um tik ah zeitin dah hmalak a si lai ti tiang zong NCA hnatlaknak ah aa tel caah zei bantuk i kahnak a um zong ah NCA hnatlaknak ning in tawlrel a si lai. NCA minthut hnu ah aa kapmi pawl hi zeitluk fel in dah an tawlrelpi hna ti belte hngalh dih a si lo. NCA min a thu lomi cu tawrelpi awk an tha lo, kap hnih in anmahte an daih ahcun va daih a si hnga.
Kawl Ralkap Cung Ah Lunghrinhnak A Dong Rih Lo
A cunglei kan langhtermi hriamtlai phu le Kawl ralkap karlak buainak le i kahnak ah khin Kawl ralkap lei nih va foul (palh) mi deuh lawngte a si. A fawinak cun NCA hnatlaknak minthut ciami zong hi anmah deuh nih an buar. Kanmah he lam nai bik kan lak ahcun Chinram ah a ummi Kawl ralkap nih CNF umnak hmunhma ah zeihmanh thawngthanh ta loin an va kal tawn bantuk khi a si. CNF cu ralkap thazaang zong an ngeih lo pin ah mizapi caah harsatnak pek an duh lo zong si lai, cakuat dah ti lo cu hriamnam te hna va lehrulh khi a um bal lo. Hriamtlai phu dang cu hriamnam tha le ralkap thawngtha ngeimi an si caah nawl hal loin an ramri an lonh piak hna ahcun an kah lengmang hna nak khi a si. Kawl ralkap nih hin NCA hi an upat lo tuk ti a lang.
Cun atu lio ah mi tampi an lunghrinmi le ruah ciomi cu ralkap nih hin NLD nih remdaihnak an kalpining hi an pom lo timi hi a si. NLD nihcun Pu Thein Sein cozah chan ah an rak kalpi ciami NCA ningte in kan kalpi ko lai tiah an ti. Asinain a minung an i thlen ruang zong ah si kho, anmah duhning hoih in an kalpimi tete hmuh khawh a si. Tahchunhnak ah, Framework remhnak te hna, Conference kai kho dingmi remhnak te hna, conference tuahning pungsan remhnak te hna pawl. Mah ruang ah khin ralkap nih hin an lungsi lo ruang ah daihnak lamtluan hi anmah duhning in a kal khawh nakding ah hnahnawhnak pek an duh caah si kho tiah mi tampi nih an ruah.
Rakhine Ramri ah Rohingya Buainak Ai Phua
Tlangcung hriamtlai buainak kong thinphang le lungrethei in mizapi kan um lio ah Rakhine ramri ah Rohingya buainak a rak i phua ve hoi. October 9 zinglei suimilam pathum hrawng ah Rakhine ramri ah a ummi Rohingya ralhrang hna nih Kawl ralkap kuttang ah a ummi ramri hngak ralkap sakhan pathum cu minung 90 hrawng nih namte, hreitlung le puahceh in an luh hnawh hna i, minung 9 an thah hna pin ah meithal zun 51 an i zampi i, a puak khomi mine 10,000 lengkai an i zampi. Anmah [Rohingya] leikap in minung pariat an thi ve i, minung pakhat a nung in an tlaih khawh. Hi ruang ah Rakhine ramri cu ralhmun tiah cozah nih an hun thanh chung.
Mah cu thawngpang nih cun atu lio Kawlram cu a hnihseih taktak. Atu ca ka tial tiang zong Rohingya ralhrang pawl cu Kawl ralkap nih helicopter le tanglei in an dawi cuahmah hna. An thah khawh thanmi hna le an tlaih khawhmi hna zong an um len pin ah anmah [ralkap] lei zong in a thimi an um len. Hi thawngpang nih hin dengteo in atu lio remdaihnak lamtluan ah harsatnak a pe lai lo nain ralhrang an karh vima i, Kawlram caah tihnung vima an si sual ahcun ralkap nih uknak lak than tiang zong a chuahter khotu a si. Cun mi cheukhat nih an puhning ahcun hi buainak hi ralkap nih buainak chuahter duh an an tuah hramhrammi a si kho tiah a timi zong an um.
Biadongnak
A cunglei kan langtermi chung ahkhin atu lio buainak a fak khunmi cu KIO/KIA kong ah khin a si. Atu ca ka tial tiang an i kap peng rih. Mi tampi nih KIO/KIA nih hin NCA minsen an thut duh lo ruang ah Kawl ralkap nih an tihram hna i, an kah pengmi hna a si tiah an ruah. A ngaingai ahcun KIO nih cun NCA minthut duh lo cu a si lo, an thut duh ruang ah anmah lila zong caan saupi NCA kong ceihnak ah an i tel. Annih [KIO] cu zapi tel khawhnak timi hi fakpi in aa tlaihmi an si. Pu Thein Sein cozah chan ah khan NCA minthut ah sawm lomi an um [a cung ah zoh]. Cun annih [KIO] hi UNFC ah a biapi in lutlai lei ah a ummi an si. NCA minthut an sawm lomi chung ahhin UNFC chungtel an hun i tel fawn tik ah, cu hna kaltak in minsenthut hi annih caah a si kho lo. Cucaah biatak thlak in bia an i ruah i, NCA minthut sianh lomi phu kong an ceih ta rih a hau. NCA minthu cangmi pawl le cozah nih zeitin dah ramkhel biaruahnak kan kalpi lai ti an ceih cuahmah bu in, zeitin dah NCA kan thut lai ti zong UNFC tang ah a ummi Delegation for Political Negociation (DPN) tel in cozah he bia an i ruah cuahmah. A fiangmi belte a um rih lo…
#Chin Digest_Vol.2/No.5, October 2016