May 29, 2015
Voi khat cu kan farnu pakhat pasal a ngei. A ngeih lai thla khat aa duh hrawng ah a rian in aa phuah maw si, a chungle nih an phuahter dek. Pasal ngei ding a si ruang ah aa phuak ti cu a fiang. Cu nih cun khua a ka ruahter ngai__‘Elaw nu hi cawm ding ah maw kan thit ko hna. Nu zong nih a kan cawmtu ding ah maw pasal kan ngeih tawn hnga’ tiah. Pasal ngeih ruang ah sianginn dinh le rian chuahtak hi cu Laimi tampi nih kan hmang rih rengreng.
Sianghleirun kan kai lio, kum 2006-2009 karlak hrawng, ah sianghleikai zatuak 90% hrawng nih cun hmailei ah kan tuah dingmi kan rak i fiang hna lo. A ruang cu kan ram ah riantuan awk a rak um lo tuk caah a si. Mi tampi nih kan ruah bikmi cu sianginn dih in Malaysia le India ah kal i refugee hei sok te ding, mi cheukhat Laitlang ah lothlawh, computer hei cawn i dawr hmetuai hei tuah luklak te ding khi kan rak i timh khawhmi a si. Kan cawnmi he aa pehtlai bak lomi an si. Cucu pa tampi nih kan rak ruah khawh tawk vial. Nu chinchin cu khuaruah awk an rak i harh deuh. Sianginn dih in hei ton sile pasal ngeih, parcel cahtu ngeih ahcun vanthat chinchin ti phun khi a rak laar ngai.
Atu ah mi tampi cu chungmang kan rak manhmi nitlak ram ah kan pem kho cang. Kawlram zong ah democracy cozah aa timi Angki Phoih Cozah thar kan hun ngei i innka zeimawzat a vun i hung. Ramchung ramleng ummi aa ruang nawn in caan tha kan hun ngei. Caan tha kan ngeihmi belte hi a hmanzia kan thiam maw, (Nu kong ka tlaangtaar a si caah) A bik in Lai kan farle kan nule pawl nih hin pa tluk in riantuan khawh kan i tim ve cang maw, Kan pasalle nih cawm ding lawng hi kan i ruahchan peng rih maw ti hi atu lio kan ram thlennak lamtluan ah ruah chih lo awk a tha lo.
Kan hnu ah DVB media nih ‘nu serhsatnak (harassment) hi zeitin dah kan donghter lai’ timi tlaangtaar in nu lawngte debate an tuahpi hna. Cu lio ahcun Kawl catial thiam pitar Shwe Ko May Hnin nih, “Nu hi kanmahte in zoh dawhte kan um ahcun serhsatnak ton a um lo. Kanmah tu tihzah awk tlak in kan i tuah tawn lo caah pa nih a kan nihsawh, tang ah a kan chiah pengnak a si. Santlai si ding zong hi kan i zuam pah tawn lo. Ka zumhning ahcun nu nih zei paoh kan tuah khawh ve dih ko. Nu caah a dangte in covo chiah piak zong kan hau lo” a ti deih. Nu le pa hi kan i khat, pa nih an tuan khawhmi kan tuan khawh dih, nu caah special in hmunhma chiah piak kan herh lo, nu hi pa nak in thazaang a dermi kan si lo ti khi cu pitar nih cun a chim duhmi si. A altu pathum le an pawng in a zohtu pawl nih an bawmh ciammam i a lu an kawngh lo lawng.
A altu pawl nih “kan ram sining hi zoh law, kan duh zong duh lo zong ah pa nak in nu hi tang deuh ah a kan chiah ko hih. Kan phunghram in siseh, kan fimcawnnak upadi in siseh a lam kip in nu cu namneh kan tong ko hih” tiah an al len. Kawlram Phunghrampi 59-D ah Kawlram president nih cun ralkap lei le raltuknak kong a theihngaltu a si lai ti a um. Cu zawn ahcun nu nih cun zei raltuk cu dah kan va thiam hnga i, nu nih president an i cuh lai an phan caah a si an ti. Kawlram fimcawnnak phung nih pa hi papek a si ti a si. Tahchunhnak ah medical university kai ding ah mark ri-khiah an chiahmi ah nu nih pa nak in mark tam deuh hmuh a hau. Hihi nu kha biapi ah an chiah lo tuknak a lang ko cu ta an ti. Zeitluk nuhrin fimnak le cawnnak a ngeimi nu hmanh Kawlram ahcun an lam a har tuk e an ti.
Hi zawn ah catial thiam Pi May Hnin nih a chim duhmi hi thatnak lei van ruah ahcun nu hi kan lung a thawn a rak herh ve hrimhrim. Nu le pa hi kan nuhrinnak in kan i dannak cu a phunphun um ko, pa le pa, nu le nu ciocio hmanh kan nuhrinnak in kan i dannak cu a um lengluang. Asinain thinlung a thawng deuhmi le zuamnak a ngei deuhmi khi hawi nak in mi cungcuang an si lengmang. Cu bantuk si khawh nakding ahcun nu sinak kha thazaang dernak ah hmang loin a lungthawngmi si hi a biapi ngai. Cu bantuk a simi, thanchonak mit a au kho deuhmi cu tlangval zong nih kan tihzah hna i ca-lua-la in kan dekdai ngam hna lo (pa pawl secret). Kan hawile nu pawl chung ah mah bantuk ruahnak a ngeimi an um len in upat tlak taktak an si.
Nu hi pa nak in an lung a sau, mi zong an ngeihthiam khawh deuh, daihnak zong pa nak in an ser khawh deuh tiah an ti. NLD hruaitu Aung San Suu Kyi zong nih nu kong ah hitihin bia a rak chim bal, “kan theih khawh tawk ahcun khoika hmanh ah nu nih ral tawhter ti hi a um bal lo, asinain ral a thawh tik ah nu le ngakchia nih fakkhun in kan tuar tawn. Nu fimthiamnak, nu thanchonak, nu dirkamhnak hna hi ngei kho usih, hruaitu dirhmun hi nu nih hmunhma tampi la kho usih law vawlei ahhin daihnak a um deuh saumau hnga” a ti.
Mi cheukhat nu belte an ti tuk deuhvak i, a zeizongte ah nu le pa hi kan i khah dih awk a si an ti. Myitmakha News Agency an CEO Pi Maytacian Hein nih “pa zong nih rawl an chuan ve awk a si, nau zong um ve ko hna seh. Chungkhar ah lu bik (oh-tthing-tu) zong hi pa lawng si loin nu zong nih kan tlaih awk a si” a ti. Asinain hi bantuk ruahnak a ngeimi le bia a chim khomi hi pa tluk siloah pa nak in riantuan kho deuhmi cu an rak si. Cucu an nunnak ah an pomning ruahnak kha pa tluk tein siloah pa nak in a rak san deuh caah a si.
Atu ah kannih Laimi chung ah i zoh usih law, nu tampi cu innchung khurkhar zohkhenhtu men ah kan um peng rih. Nau-umh le rawlchuan rian ah kan i za rih. Cheukhat pasal pawl cu kan nupile kan dawt tuk hna i riantuan zong kan sianh thulh ve hna lo. Taksa tha emem ding in hei cawm i hei noter peng hna khi kan duh rua. Pa lawng nih thilaw nunglaw in hei tuan phun. Inn chungtang lawng ah aa erhmi nih cun fale zohkhenhning le cawnpiakning zong cu thiam a har ngai hnga.
Roorkee S.D.A Inter College (India) ah sianginn kan rak kai lio ah kan sianginn campus nunning ka uar ngaimi cu campus chung ummi dihlak, nu he pa he, rian an tuan dih. Siangcachimtu nupi zong kha a thiamnak tlinh tawk rian niam tete zong an tuan mei ko. A niam bik hmun phiak le ek-inn tawl rian te hna zong khi tuan an i fahsak lem lo. Sianginn principal hrimhrim nih campus chung ummi dihlak rian tuan kho dih ding in a tawlrel. Kannih Laimi sianginn campus pawl ahcun cu bantuk a um lo tluk a si. Biaknak lei ah siseh, vawlei lei ah si seh rian sang ngai a tlaimi sayate i kan nupile pawl zong khi nau-umh le chumhchuan ah aa zaami kan tam ngai rih.
Atu lio kan sining ah Lai nu nih hin zei bantuk rian poh kan tuan khawh ve le tuan kan i awt a herh ngaingai cang. Kawlram ah a ummi miphun vialte lak ah Laimi cu sifak bik kan si. Cu lawng hlah, kan innpa le kan unau a simi Mizoram nih khin thanchonak lei ah lam hla tuk ah a kan kaltak cang. An ram va tlawn ah khin kan i dannak ruah sual ahcun lungfak ngai a si. Khi tluk in kan innpa le kan pawngkam ummi miphun nih a kan teinak khi kan tluk khawh thannak ding ahcun nu thlu lo pa tlu loin kan tuan a hau. Laimi hi milu kan tlawm hleihlei ah pa milu kan tlawm deuh.
Atu Laitlang ah cozah nih milu an relning ah Pa-230,005 le Nu-248658 kan um. Relchih lomi ramleng zong ah nu milu an tam deuh thiam ko lai. Thanchonak lei ah a kan teitu ah kan miphun hawi le kan innpa tluk khawh nakding ahcun pa thazaang lawng nih a chei naisai lai lo. Kam khat lei ah miphun dang nih pawnchuah lai le khuhcilh lai kan phang fawn. Cucaah a hlan i Laimi nih ‘hihi cu nu rian, hihi cu pa rian’ tiah tam tuk kan then tawnmi kha a si khawh chung in kan fonh i kan tuanti a hau cang ko rua tiah...!
Ref: DVB, Irrawaddy, Myanmar Census 2014