Dr. Lian Hmung Sakhong le The Chin Times Biaruahnak

 

Photo: Chinland Post

Interview Caan: December 2013

Biaruahnak Hmun: Shinghong Hotel, Kalaymyo

TCT: Nangmah le na innchungkhar kong tlawmpal?

Dr. LHS: Ka min cu Salai Lian Hmung Sakhong a si. Ka nupi hi Pi Run Pen a si. Fa pahnih kan ngei; David Van Lian Sakhong le Laura Tha Chin Sakhong. Kan chungte in Sweden ah kan um.

TCT: Na sianginn kainak kong a tawinak in?

Dr. LHS: Tangli tiang kan khua aibur ah ka kai. Hakha in tanghra ka awng. Cun College kha 1982 Rangoon Reigional College ah B.A ka awng. 1985 ah M.A degree ka la. 1988 ah B.D degree ka la. Cu hnu ah 88 democracy cawlcanghnak a rak chuak i Shweden ka phan. Kum 2000 ah Ph.D ka awng.

TCT: Atulio na rian tleihmi? Ramkhel lei ah zeitik kum in dah na rak luh? Zeibantuk party Organization hna ah dah na rak i tel bal cang?  

Dr. LHS: Ramkhel lei kan rak luh hlan College kan lio 1981 kum ah Chin Literature and Culture Committee(CLCC-Rangoon) ah General Secretary kan rak tuan. Kan cawlcang Chin magazine te hna kan chuah i mah kha kan politics hramthawknak a si tiin ka hei ruah. 88 democracy cawlcanghnak a hung chuah tikah Rangoon i a ummi vialte nih Chin National Union (CNU) kan rak dirh i General Secretary kan rak tuan. Tlawmpal ah Saw Maung nih nawlngeihnak a lak. Cu tik ah CNU bantuk dodaltu vialte kha ramkhel party ah nan thlen lai an kan ti caah Chin Nation League for Democracy(CNLD) timi kha kan rak dirh, General Secretary thiamthiam ka tuan. Mahcun tlangcungmi vialte kha kan rak i fonh i United Nationalities League for Democracy(UNLD) kan rak tuah i General Secretary ka tuan. Mah hnu cun ramdang ka chuak. 2001-2008 tiang ethnic Nationalities Council (eNC) ah General Secrecretary ka tuan. Cun 2008-2012 tiang eNC ahcun Chairman le Vice Chairman ka tuan. A karlak ah ka vun chim lomi Chin Nation Council(CNC) kha 2004 in ka rak thawk i, 2006 tiang kha Chairman ka tuan fawn. Atu lio cu CNF ah Supreme Council member ka si.

TCT: Na bialak ah CNLD nih cun thimnak ah a rak lut manh maw. Nan luh ahcun teinakhna nan hmu maw?

Dr. LHS: Kan lut ko. CNLD hi mino pawl nih kan rak thawk. Salai Ram Ling Hmung, Ngaisak, Mai Ni Ni Aung le keimah nih kan rak thawk. A hnu ah upa pawl kan sawm hna, upa pawl kha thimnak ah an rak lut. Mindat in Shing Phe Ling timi nih a tei, Falam in Dr. Za Hlei Thang le Pu CK Lian Tei tiin pathum nih kan rak tei. Adang ahcun kan tei lo. Kanmah CNLD i a rak itel hmasami pawl kha a hnu ah an chuak i anmahte in (independence) Pu Lian Uk, Pu Mawng Thun hna nih teinak an rak hmuh ve.

TCT: CNF ahhin zeitindah na rak luhning a si?

Dr. LHS: CNF ahhin 88 liote khan an rak ka sawm cang. Ahnu zong ah an ka sawm lengmang. Asinain ramchung i kan party CNLD zong kha a lenglei in tuan ve hau. Armed group le Political party he tuanding kha pahnih in a um tik ah Armed group kha ka uar lo ka tinak cu a si lo. Asinain atubantuk political party pawl kha ramleng ah an tlawm tuk. Cucaahcun eNC bantuk pawl he tuan kha kan zapi caah a tha deuh lai ti ka ruah caah a si. CNF i ka luh hi cu 2011 Aizawl emergency Conference ah an ka sawm i cu ahcun ka lut.

TCT: “Atulio kan ramchung ah kan Chin MP le Vuanci pawl nih hin an tuahkhawhmi a um tuk lo” an ti. Hi kong ah na hmuhning?

Dr. LHS: Kan ram hi democracy kan hmu cang kan ti ko nain democracy tling kan hmu rih lo. Pakhatnak ah ralkap nih kum sautuk a kan uk tikah ramkhel hi zeitindah kan kalpi lai tihi mi tampi nih kan i fiang rih lo. Cucaahcun ahohmanh kan mawh lo. Cun pahnihnak ah 2008 phunghrampi zong nih hin nawlngeihnak hi tlingte in a pek hna lo ruangah hin an cawlcangh khawh lonak a si. Atu cu aa thlen cuahmah lio lawng a si rih. Hi bantuk thlennak a um cuahmah lio ahcun a phung a si ko. Thlennak aa thawk in term hnihthum tiang hi cu kha bantuk bia kha a um pah peng rih ko lai.

TCT: Atulio kan ram sining ah President Thein Sein,  Thura Shwemann le Min Aung Hlaing ahhin ramthlenak ca ah a hodah harsatnak a kan pe biktu le bawmtu bik an si hnga?

Dr. LHS: Minung pumpak ti cun a kan bawm kho biktu zong an um lai lo. Harsatnak a kan pe biktu zong an um hlei lai lo. a system tu hi biapi bik a si ko. 2008 phunghrampi nih zeitluk in dah nawlngeihnak a pek hna, zei tluk in dah nawlngeihnak a kham hna timi tu kha biapi bik. Ralkap thing lawngte cu an si ko i an i khat dih ko.

TCT: Aung San Suu Kyi hi atulio cu amah president ah aluh khawhnak ding phunghram remh ding lawng a aupi cuahmah an ti. Tlangcungmi kong hi aa ceih duh lo tiah an soiselmi ah ah hmuh ning?  

Dr. LHS: Atu hrawng ahhin Aung Sang Suu Kyi hi mi tampi nihcun larduh ah an soisel rua ka ti. Kei cu mah ta khan ka ruat lem lo. A ngaingai ahcun Aung Sang Suu Kyi um hlah sehlaw 88 movement  kha a thi diam hnga. Ahohmanh a cawlcang kho ding kan um hlei lo. Kha tluk ralkap an thawn lio zong ah democracy cawlcanghnak kha kan rak peh khawh pengmi a si. Hmailei zong ah a kan hruai khawh te lai tiah ka zumhnak ka ngei. Nai zong ah kan i tong. A ruahnak tampi kan hal tik ah a ruahnak a dik ko tiin ka ruah. Democracy ca zong ah a tang ko. Tlangcungmi ca zong ah a tang ko. Asinain a nih cu MP sawhsawh lawng a si tik ah a chim khawhmi le a tuah khawhmi khi ri a ngei ve. President sinak ding aa zuammi zong cu a si awk si ko. President a kai lawng ah pei tampi rian a tuan khawh ve lai cu. A si khawhnak ding cu a chim awk si ve ko. Cucaahcun Aung Sang Suu Kyi an soimi hi lar a duhmi sawhsawh an si tiah ka ruah.

TCT: Zeitik ah dah ramchung rambunh in ram ca ah rian na tuan te lai?

Dr. LHS: Atu cu CNF member ka si i CNF nih remdaihnak biaruahnak hna an vun dih i, kan saduhthah hna tlin ahcun k arak lut ve te ko lai.

TCT: Cauk zong tampi na chuah cang ti kan theih. Uk zeizah set dah na chuah cang? A chuak chom ding teh um maw?

Dr. LHS: Mirangholh in uk 5, Kawlholh in uk 10 leng a si. A chuak chom ding ahcun kumvui (2014) ahhin uk 5 hrawng cu a chuak ding um.

TCT: Na cauk chuahmi lakah mipi nih an uarbikmi tiah na ruahmi zei cauk dah a si? A konglam tlawmte in rak kan chim ta law?

Dr. LHS: Kawlholh in ka tialmi pawl paoh hi cu ramkhel kong an si i kanmah tlangcungmi pawl hna nih cun a tha an timi khi a va um pah len i comment tete zong an ka pek. Ka cauk chuahmi lak ahhin mirangholh i ka `ialmi “In Search of Chin Identity” timi kha vawlei cung i sianginn tha timi international sianginn pawl, Asian Study Department pawl nih khin an library ah an chiah dih. Asian Journal of Social Science tbk a dang vawlei cung theih Journal pawl asimi nih review an ka tuahpiak i an uar ngai. Sinain a duh lomi zong an um pah. Kanmah Chinmi chung in pakhat nu hna nih cun a duh lo ngai. Sinain a duh lomi kha a ca a duh lo siloin keimah a ka duh lo si rua ka ti hehe.

TCT: Miphun dang cheukhat nih Chinmi cu bu (Organization) nan uar tuk. Aherh lomi bu tamtuk nan dir. Kanmah Chinmi zong nih bu tamuk hi a tha lo timi an um.  Hi kong ah na hmuhning?

Dr. LHS: Kei cu a tha ko ka ti. Chinmi nih thiltha tuah kan duhnak a langhtertu si tiin ka hmuh. Amah balte hmailei ca tiang tuan ngam taktak lo dingmi, khua ruat huaha loin hawi nih an tuah cio ruangah hei tuah ve sawhsawh khi kan si sual lai ti ka phang ngai. thatnak i hmaithlak in ruah ciammam te tuahmi an si ko ahcun bu tampi um hi a poi in ka hmu lo.

TCT: Mizapi sin biacah na duhmi?

Dr. LHS: Zapi sin siloin The Chin Times tu kan cah hna lai aw.. Atu ka chim bantuk khan nannih zong hi hawi nih ca an chuah cio le kan chuah cio ve  ti sawhsawh loin chiatnak chuah ah, thatnak chuah ah kan nawr lai tiin kalpi u law pakhatnak ah kan duhpiak hna. Pahnihnak ah nannih hi rawn ummi miphun dang he aa cawhmi nan si tik ah miphun dang sin ah nan tlau sual ahcun nan dih ko. Cu bantuk a um lo nak ding ah The Chin Times nih hin tampi a bawmh khawh lai tiah zumhnak ka ngei. Nan catialmi nih hin kan nunphung le kan holh kilvennak ah tam tuk a bawmh lai. Cucaahcun lungsau le teirial a chuah khomi si ding in kan cah duh hna. Na caan sunglawi na kan hmanpi caah kan ilawm. Kei zong kai lawm tuk ve.