 | |
| Photo: Chinland Post |
The Chinland Post|17 November 2015 |
A
luanciami kum 2010 ah rak thimmi Chin ramkulh hluttaw MP hna cu a
ralaimi 2016 January thla dih in an rian (term) a dih cang lai, thla
hnih le cheu te lawng aa duh cang. November 20, 2015 khi Chin ramkulh
hluttaw lakhruak tonpumhnak an tuah lai i, a donghnak a si kho men cang
tiah minister Pu Ram Mang nih a chim. Mah dih cangka in tukum ah thim
tharmi an thu lai i, ramkomh lei in cozah ser hram an thawk lai.
Chin
ramkulh hluttaw ah thutnak 24 a um. 2008 Kawlram phunghram ning ah
ralkap kha mipi thim hau loin thutnak 6 pekcia an si caah 18 lawng hi
ramkhel party pawl nih an i cuh khawhmi a si. Mah ramkulh hluttaw ah
Zomi Congress for Democracy (ZCD) nih thunak 2 an hmuh, Union Solidarity
and Development Party (USDP) nih 4, le National League for Democracy
(NLD) nih thutnak 12 an hmuh.
Kawlram
pumpi huap in NLD nih cozah dirh khawh nakding ah a herhmi Hluttaw
thutnak tam-u an ngah caah aho hmanh sawm hau lo in ramkomh ah cozah an
ser khawh cang lai. Ramkomh cozah an serh khawh ruang ah direct in Chin ramkulh cozah an hun ser chap lai.
Chin
ramkulh hluttaw ah NLD nih MP 12 an ngeih caah Party dang in a ho hmanh
minister thim hau loin anmahte lawng in cozah tling an ser khawh lai.
NLD nih Chin ramkulh cozah an ser dih hnu zong ah cozah lutlai minister
vialte kha Chin ramkulh Hluttaw ah an thu thiamthiam lai. Cucaah kum 5
chung cu NLD nih ramkulh cozah he ramkulh Hluttaw he an duhning in an
mawngh lai.
Chin
ramkulh Hluttaw ah dodaltu (opposition) party pahnih lawng an um lai.
NLD nih MP thutnak a ngeihmi le dodaltu party [ZCD le USDP ralkap tel
in] nih an ngeihmi MP hi aa zat bakte an si. Mah tik ah, policy kong ah i
al ding um sual sehlaw, zei ti hmanh in an chei hna lai lo. A ruang cu
ZCD hi NLD he a tangti ciami (alliance) an si caah an dirhmun aa dang
tuk lai lo. USDP hi ralkap he fonh in minung 10 lawng an si tik ah khat
lei in a tangti vemi [ZCD le NLD] hi zei bantuk kong hmanh ah teinak
ding a um lo.
Cun
ZCD nih an kalpimi le an hmuitinh hi aa phun dang ngai khomi a si. An
chairman Pu Cin Sian Thang nih fiang ko in a rak timi cu, “Chin timi a
um lo. Zomi ti lawng a um. Cucaah Chin an timi hi Zomi tiah kan thlen
lai” tiah a rak ti bel. Mah pin ah ZCD hrimhrim nih hin ‘Zomi’ timi an
aupimi a si. Mah zawn belte ah hin cun NLD nih an buaipi zuam tuk hna
lai lo. Asinain Chin miphun huap in “Zomi” timi le “Chin” timi kong ah
buai awk tlak ding tiang hna hun chuak sual sehlaw Kawl miphun nih
cunglei in tlaih chommi NLD nih hin zeitiang dah an i thlak lai ti chim
khawh a si lo. Cu bantuk in USDP zong nih an i thlak zuam theng lai lo.
Mah zawnte ahhin Chin nationalism ah dengteo in a dir ngammi Chin party
an um a rak herh ngai, nain mizapi nih kan rak duh rua hna lo.
Cu
lawng silo, atu a kai thar dingmi NLD nih hin Chinram thanchonak cu a
lam kip in an tuan te ko lai. Asinain miphun sinak in kan nunphung, kan
caholh, kan biaknak le kan covo phungphun kong ahcun zumhreih an si lai
maw timi hi biahalnak a um than lengmang. A ruang cu cung lei in miphun
dang nih tlaih chom an si caah an duhning in zei paoh an kalpi kho lai
lo ti a fiangciami a si. Chin ramkulh NLD haotu Pu Zo Bawi nih “kannih
[NLD] cu zalongte in i uknak nawl a kan pek te ko lai” tiah Chinland
Post he biaruahnak ah a chim bel. Asinain mah cu, “Federal kan ngah
ahcun” ti a si hoi. Federal ngahnak te hna, 2008 Phunghram remhnak te
hna cu ralkap nih tawh an tlaihmi si fawn tik ah ruahchannak sawhsawh
khi a va si ko.
Atutan
MP a tlingmi chung in zoh tik ah kum upa le putar deuh lawngte an si
than. Mah hi a poi ngaimi pakhat a si. Kum upa cangmi cu an thisen a dai
cang, mi bia va al le va dohdal khi a thisen nih a chei ti lo. Chin
ramkulh thanchonak caah siseh, Chin miphun covo phun kip kong ah
ralthate in bia i al le mi mithmai va dalh khi kum upa cangmi caah cun a
fawi ti lo. Kum upa kan ti cu, mitkuh le thathut nih a deetkhawtmi,
hluttaw meeting chung ah a ngu te ko lai tiah mi thenkhat PM cu ceihphai
an tongcia cang.
Tukum
thimnak ah kum no deuh in MP aa zuammi Salai Van Chan Ceu, Cherry
Zahau, Ngepi, Shing Htun tbk. an sung dih. Kannih miphun nih hin MP hi
upa vo ah maw kan ruah hnga, siloah mino hi kan zumh ngam rih hna lo bia
dek, mino pakhat hmanh kan chuahter kho hna lo. A party rumro in kan
thim hna i, kan thimmi party ah mino an rak um lo sual zong a si lai.
Kan
MP thar hna chung in mi cheukhat cu an tar vima lai i, term khat cung
an peh kho te lai lo. Cheu khat cu MP rian hi an ruahning bantuk a si te
lai lo i, mizapi nih thim duh hmanh ah a ralaimi 2020 kum cun aa cuh
zuam lo ding tawk zong an um te lai. Mahtin, a ralaimi 2020 kum zong ah
khin mi thar lawngte an chuak than te lai i, mithar lengmang nih hluttaw
ah thutnak an lak ahcun a picalmi kan ngei kho zawkzawk lai lo. Cucaah
kum saupi rian a pehzulh kho dingmi mino kan bauter hna.
Atu
lio vawlei ramkip nih an upatmi le an theihpimi cu nu covo hi a si. Nu
le pa tlukruannak hi khoika hmun paoh ah aupi a si cang. Atutan Chin
ramkulh Hluttaw in kan MP thar cazin zoh tik ah nu MP pakhat hmanh an um
lo. Mah hi Chinram ah nu hna kaarhlaannak le Chin nu hna hmainor khawh
nakding ah zuamcawhnak pakhat a si. Zeiruang ah dah nu an um hnga lo?
Pakhatnak
ahcun nu an har tuk ca zong ah a si lai. A ruang cu Chinmi chung in nu
tam deuh nih cun kan khuaruahning hi a mak deuh rih lo. Inn chungkhar
zohkhenh le pasalle bultawltu menmen ah an i ruat rih. A hlan ah khan a
rak zual khun, nu nih riantlaih timi a rak tlawm. Nain atu kan ram zong a
hun i thleng thluahmah i, nu nih hmun kip ah rian sok le rian tlaih a
hun tam ngai cang.
Pahnihnak
ahcun pa nih nu hi hmunhma pek awk ah kan ruat rih hna lo bia a si kho.
Cun a thimtu mipi hrimhrim zong nih nu nak in pa hi kan rak zumh deuh
hrimhrim rih hna ti a lang. Tutan thimnak ah Chinram in nu 23 nih an i
cuh i, minung 3 te lawng nih an ngah. Mah pathum cu Pyidaunsuh Hluttaw a
phan ding an si. Asinain ramkulh level in Chin miphun thanchonak le
Chin miphun covo phun kip (a bik in anmah nu covo) a aupitu ding nu
pakhat hmanh Chin ramkulh Hluttaw ah kan thim hna lo.
Bia
donghnak ah, nu covo cu nu nih an i chim khawh bik, mino covo cu mino
nih kan i hngalh bik fawn. Cu bantuk in Chin miphun covo kong ah cun
dengteo ‘Chin’ tiah a au ngammi an rak biapi bik fawn. Asinain atu kan
Chin ramkulh hluttaw thar ding zoh tik ah hi hna pathum hi a ningte in a
bau. Miphun dang nih cunglei in mawngh chommi putar le pa rual lawngte
nih an duhning in kum 5 chung a kan hruai rih lai. Cucaah kan chim
lengmangmi ‘a lam kip in thancho’ timi hi kan nih miphun nih cun kan i
hlat deuh rih lai ti hi catialtu hmuhning a si.